Yap-İşlet-Devret Modeli

OTOYOL HABER

Tanım olarak Yap İşlet Devret Modeli, bir kamu projesinin, özel sektörden bir yüklencinin kendi finansal imkanları ile hayata geçirmesi, elde edeceği kar dahil olmak üzere yatırım bedelini projenin işletme süresi içerisinde ürettiği mal veya hizmetin idare veya hizmetten yararlananlara satmak suretiyle tahsili,sürenin sonunda işletmekte olduğu tesisleri bakımı yapılmış, eksiksiz ve işler durumda ilgili kamu kuruluşuna devretmesidir. Türkiye’de YİD modeli, hidroelektrik barajlar, enerji santralleri, havaalanları, ticaret merkezleri, serbest ticaret bölgeleri, otoyollar, metrolar, limanlar, demiryolları gibi büyük altyapı projelerinin gerçekleştirilmesinde uygulama alanı bulmuştur.

YİD Modeli özellikle gelişmekte olan ülkelerde döviz harcamasında bulunulmadan büyük çaplı üretim tesislerinin veya kamu altyapı yatırımlarının gerçekleştirilmesini sağlayacak olan uygulamadır. Yap-İşlet-Devret formülünde yüklenici firma kendi kaynaklarıyla veya elde ettiği kredilerle anlaşma konusu yatırımı yapar, bir süre işletir, sonunda da mülkiyeti İdareye bedelsiz olarak devreder.

YİD modelinde en önemli görev yatırımın asıl sahibi olan İdareye düşmektedir. Model çerçevesinde yapılacak olan yatırım sabit fiyat anahtar teslimi gerçekleştirilecektir. İdare  proje ile ilgili olarak üretilen mal ve veya hizmetleri uygun fiyatla almayı garantisi edecektir. Proje konusu tesisler; yatırımla ilgili tüm borçlar, yabancı ortak sermaye payı ve belirlenen kâr payı ödeninceye kadar işletilecek ve belirlenen süre sonunda tesisler İdareye bedelsiz olarak teslim edilecektir.

Model çerçevesinde bir yatırımı gerçekleştirmek üzere; yerli ve yabancı yatırımcılar, finans kurumları, inşaatçılar, işleticiler ve İdare koordineli bir şekilde çalışacaktır.

Modelin artıları ve eksileri

Artıları;

• Projenin zamanında veya daha önce tamamlanması,
• Özel sektöre bakış açısıyla iyi yönetim ve etkin işletmecilik anlayışı,
• Yabancı şirketlerin araştırma-geliştirme, deneyim teknoloji ve bilgi birikimlerinden yararlaılması,
• Yabancı sermayenin ülkeye çekilmesi,
• Yatırımların yabancı kaynakla gerçekleştirilerek, ülke içinde toplam tasarrufları artırma imkânı sağlamaktır.

Modelin eksileri

• İdare tarafından verilen garantilerin fizibilite raporlarının bir sonucu olması ve bazen bu tahminlerde sapmalar yaşanması
• Yatırımcı açısından karlılık ön plana çıkacağından hangi yatırımların yapılacağının yatırımcıların tercihine bırakılması,
• Yatırımın maliyetinin normal yollarla gerçekleştirilen fiyatın üzerine çıkması,
• Gerçekleştirilecek yatırımın sonucunda tesislerin işletilme süresinin, maliyet ve karlılığına göre uzun yıllar gerektirmesidir.

Yap-İşlet-Devret modeli; Globalleşme, Liberalleşme ve Özelleştirme rüzgarlarının arttığı bir dönemde ortaya atılmıştır. Buna paralel olarak Türkiye’de de döviz harcamasında bulunmaksızın ekonomi genelinde stratejik öneme sahip yatırımların ve kamu altyapı yatırımlarının yabancı ve/veya yerli özel sermaye aracılığıyla finansman sıkıntısı çekilmeden gerçekleştirileceği gibi iddialarla gündeme getirilmiştir.

YİD ile altyapı yatırımları ve stratejik yatırımlar kamu kaynakları zorlanmadan yerli ve/veya yabancı özel sermaye tarafından gerçekleştirilebilir. Yap-İşlet -Devret modeli, yatırımların gerçekleştirilmesinde sıkça kullanılan yöntemlerden biridir. İdare tarafından verilen garantilerin temeli olan fizibilite raporlarındaki hesaplamalardan sapmalar ne kadar az olursa modelin de o kadar başarılı olacağı unutulmamalıdır.